tiểu luận các quy luật của logic hình thức

Bạn đang xem bản rút gọn của tài liệu. Xem và tải ngay bản đầy đủ của tài liệu tại đây (710.38 KB, 29 trang )

Đang xem: Tiểu luận các quy luật của logic hình thức

MỤC LỤC
CHƯƠNG IV: CÁC QUY LUẬT CƠ BẢN CỦA TƯ DUY………………. 3
I. QUY LUẬT ĐỒNG NHẤT : …………………………………………………….. 5
1.1 Cơ sở khách quan của quy luật : ……………………………………………. 5
1.2 Nội dung : …………………………………………………………………………….. 5
1.3 Yêu cầu và các lỗi logic thường gặp : ……………………………………… 6
II.

QUY LUẬT KHÔNG MÂU THUẪN :…………………………………… 14

2.1 Cơ sở khách quan của quy luật : ………………………………………….. 14
2.2 Nội dung của quy luật : ……………………………………………………….. 15
2.3 Yêu cầu và các lỗi logic thường gặp : ……………………………………. 16
III. QUY LUẬT BÀI TRÙNG :…………………………………………………… 20
3.1 Cơ sở khách quan của quy luật : ………………………………………….. 20
3.2 Nội dung của quy luật : ……………………………………………………….. 21
3.3 Yêu cầu của quy luật và các lỗi thường gặp : ………………………… 21
IV .

QUY LUẬT LÝ DO ĐẦY ĐỦ: ……………………………………………. 25

4.1 Cơ sở khách quan của quy luật : …………………………………………… 25
4.2 Nội dung quy luật : ………………………………………………………………. 26
4.3 Yêu cầu của quy luật và các lỗi thường gặp : ………………………….. 27
Kết Luận ……………………………………………………………………………………. 28

1

2

CHƯƠNG I: CÁC QUY LUẬT CƠ BẢN CỦA TƯ DUY
Lời mở đầu
Trong quá trình tồn tại của mình , con người luôn khát vọng hiểu
biết vè tự nhiên và xã hội . Do vậy, nhận thức hiện thực khách quan là
một nhu cầu tất yếu của con người. Nhưng làm thế nào con người có
thể nhận thức đúng đắn hiện thực khách quan, tìm ra chân lý và hành
động có hiệu quả tốt ?
Nhận thức đúng giúp là điều kiện cần giúp con người hành động
đúng, đạt được hiệu quả mong muốn. Ngược lại, nhận thức sai, không
nắm bắt được bản chất và quy luật của hiện thực khách quan thì con
người sẽ hành động phiêu lưu, mạo hiểm, dễ đi đến thất bại.
Đầu tiên,ta xét các ví dụ suy luận :
Mọi người đều phải chết,Socrate là người ,Socrate phải chết ‘’
(1)
‘’ Vợ tôi là đàn bà, em là đàn bà ,vậy em là vợ tôi ‘’
(2)
Rõ ràng suy luận thứ nhất đúng ,còn suy luận thứ haithì sai .
Nhưng căn cứ vào cơ sở nào mà ta xác định được như vậy ? Tất nhiên
là có thể căn cứ trực tiếp vào thực tiễn .Tuy nhiên, thực hiện việc đó
gặp rất nhiều khó khăn , vì ở đây sau khi kiểm tra kết luận đúng ta
cũng không thể nói rằng suy luận đúng . Một phương pháp khác thuận
tiện và hiệu quả hơn nhiều là sử dụng các quy luật của tư duy, tức là
các quy luật mà môn logic nghiên cứu, để làm cơ sở cho việc xét
đoán. Suy luận nào tuân theo quy luật đó thì hợp lý,đúng ; suy luận
nào không tuân theo những quy luật đó thì vô lý, sai.

3

Như chúng ta đã biết , quy luật của tư duy là những mối liên hệ
bên trong, bản chất, lặp đi lặp lại trong các quá trình tư duy. Các quy
luật của tư duy là sự phản ánh các quy luật của hiện thực khách quan
vào tư duy . Chính vì vậy mà chúng giúp chúng ta nghiên cứu , nhận
thức được thế giới khách quan . Con người phát hiện ra các quy luật
của tư duy trong hoạt động nhận thức thực tiễn của mình ‘’ Hoạt động
thực tiễn của con người phải làm cho ý thức của con người lặp đi lặp
lại hàng nghìn triệu lần những logic khác nhau , để cho những hình
tượng này có thể có được ý nghĩa những công lý ‘’.
Các quy luật của tư duy này là một đề tài phong phú , mang lại
nhiều kiến thức bổ ích từ thực tiễn cuộc sống nên em chọn đề tài này
để có thể tham khảo,tìm hiểu, học tập, nghiên cứu những nguồn kiến
thức mới, trau dồi kỹ năng tư duy để phát triển những mặt kiến thức
của bản thân.
Trong số các quy luật của tư duy có bốn quy luật cơ bản. Các
quy luật này được gọi là quy luật cơ bản vì : thứ nhất , chúng phản ánh
những tính chất cơ bản nhất của quá trình tư duy ; thứ hai , vì bất cứ
quá trình tư duy nào cũng phải tuân theo chúng ; thứ ba , vì các quy
luật khác có thể rút ra từ chúng , nhưng không thể rút ra chúng từ các
quy luật khác. Các quy luật cơ bản đó là : quy luật đồng nhất , quy luật
không mâu thuẫn , quy luật bài trùng và quy luật lý do đầy đủ .

4

I.

QUY LUẬT ĐỒNG NHẤT :

1.1

Cơ sở khách quan của quy luật :

Tư duy là một quá trình phản ánh thế giới khách quan . Để phản
ánh đúng đắn hiện thực khách quan , tư duy phải đồng nhất với sự vật
hiện tượng trong một thời điểm nào đó , trong một hoàn cảnh cụ thể
nào đó.
Cơ sở khách quan của quy luật đồng nhất là tính ổn định tương
đối của sự vật hiện tượng trong thế giới khách quan.
Phát biểu : A là A . Một tư tưởng , khi đã định hình , phải luôn là
nó trong quá trình tư duy.
Quy luật này phản ánh tính ổn định , xác định của tư duy . Điều
này có nghĩa là , trong quá trình hình thành của mình , một tư tưởng (
khái niệm , phán đoán , lý thuyết , giả thuyết ,… ) có thể thay đổi ,
nhưng khi đã hình thành xong thì không được thay đổi nữa. Nếu nó
vẫn tiếp tục thay đổi thì logic hình thức sẽ coi nó là tư tưởng khác.
Tính ổn định như vậy là điều kiện cần cho mọi quá trình tư duy . Mặc
dù tư tưởng – cũng như mọi sự vật và hiện tượng khác luôn luôn vận
động và biến đổi , nhưng nếu tuyệt đối hóa mặt biến đổi đó của tư
tưởng thì không thể nào tư duy được . Một ý kiến được nói ra phải có
nội dung không đổi ít nhất là trong cùng một quá trình tranh luận ,
trình bày ý kiến ,chứng minh quan điểm ,… nghĩa là một quá trình tư
duy , thì người ta mới có thể căn cứ vào nó để xét đúng sai , hợp lý
hay bất hợp lý ,…
1.2

Nội dung :

5

Mọi tư tưởng phản ánh cùng một đối tượng , trong cùng một
quan hệ thì phải đồng nhất với chính nó . Trong quá trình suy nghĩ ,
lập luận , mọi tư tưởng phải đồng nhất với chính nó .
1.3

Yêu cầu và các lỗi logic thường gặp :

Yêu cầu 1 :
Trong quá trình lập luận , một khái niệm , một phán đoán , một
suy luận nào đó phải được dùng theo cùng một nghĩa , luận đề phải
được giữ nguyên , không được thay đổi đối tượng của tư duy một cách
vô căn cứ không được thay đổi nội hàm và ngoại diên của khái niệm
đã xác định . Nếu một tư tưởng xuất hiện nhiều lần trong một quá
trình tư duy thì tất cả những lần xuất hiện đó nó phải có cùng một nội
dung, phải có giá trị chân lý như nhau. Điều này có nghĩa là ở các quá
trình tư duy khác nhau ta có thể dùng từ với nhiều nghĩa khác nhau, tư
tưởng có thể có những giá trị chân lý khác nhau, nhưng trong cùng
một quá trình suy luận thì từ ngữ bao giờ cũng được dùng với một
nghĩa duy nhất, tư tưởng phải có cùng một nội dung duy nhất, phải có
cùng một giá trị chân lý duy nhất. Vi phạm yêu cầu này, tư duy sẽ
không nhất quán, lẫn lộn và người khác sẽ không hiểu .
+ Không được đánh tráo nội dung của tư tưởng: trong quá trình
tư duy, lập luận không được thay đổi nội dung tư tưởng (cùng các điều
kiện tạo thành ND đó) đã được xác định từ đầu, không được thay đổi
đối tượng của tư tưởng này bằng đối tượng của tư tưởng khác.
VD: “Khi thấy sứ thần dâng cho chúa Trịnh một mâm đào
trường thọ, Tràng Quỳnh bèn chạy tới lấy một quả ăn ngay. Chúa cho
Quỳnh đã phạm tội khi quân bèn sai người lôi ra chém. Trạng

6

nói:“Chém thần cũng được nhưng phải chém thằng dâng đào trước
đã. Nó bảo đòn trường thọ sao thần vừa ăn đã chết? Đây phải gọi là
đào đoản thọ mới đúng”. Chúa nghe vậy liền bật cười tha tội”. Ở đây,
Trạng Quỳnh đã cố tình vi phạm quy luật đồng nhất để thoát chết
bằng cách đánh tráo nội dung của k/n “chết do phạm tội” với k/n
“chết sinh học”.
+ Không được đánh tráo ngôn ngữ diễn đạt tư tưởng: trong biểu
đạt không được ý nọ lời kia, nếu khi chọn từ, chọn câu để diễn đạt mà
lại không trình bày đúng ý tưởng, đúng đối tượng phải trifng bày tức
là đã vi phjm luật đồng nhất.
VD:“Trong buổi dạ hôi, Puskin mời một tiểu thư khiêu vũ.
Nàng tiểu thư thấy Puskin vừa đen vừa gầy bèn kênh kiệu nói:”Xin
lỗi, tôi không nhảy cùng với một đứa bé.” Putskin muốn sửa tính kiêu
ngạo của cô nàng bèn nói to:“Xin lỗi, tôi không biết là tiểu thư đang
mang thai”. Mọi người nghe vậy liền đều cười ồ lên khiến cô nàng
tiểu thư xấu hổ đỏ mặt. Ta thấy, ở đây, Putskin đã đánh tráo ngôn ngữ
diễn đạt của cô gái “đứa bé” bằng “mang thai”.
+ Ý nghĩa, tư duy tái tạo phải đồng nhất với ý nghĩa, tư duy
nguyên mẫu: khi nhắc lại, tái tạo một tư tưởng nào đó thì phải nhắc
lại, tái tạo chính xác tư tưởng đó, không được sai lạc ND của ý nghĩa,
tư tưởng nguyên mẫu.
VD:“Cô giáo: hai lần chín là bao nhiêu? Học sinh: Hai lần chín
là nhừ ạ.”.
Lỗi logic thường gặp :

7

Ngụy biện : Nhằm giành phần thắng trong các cuộc tranh luận ,
bằng cách lấy hiện tượng thay cho bản chất , chuyển cái không có cơ
bản thành cái cơ bản một cách cố ý , đánh tráo khái niệm …
Ví dụ 1 :
Lý sự của một thầy lang
Một đứa trẻ sốt dữ lắm . Thầy lang bốc thuốc cho uống . Nó lắn
đùng ra chết . Bố nó đến tận nhà bắt đền . Thầy không tin , đến xem
lại , sờ trán thằng bé , rồi bảo :
–

Thế này còn trách tôi ư ? Ông bảo chữa cho nó khỏi nóng ,

bây giờ nó lạnh như thế này , còn phải chữa gì nữa ?
Ví dụ 2 :
Một ông khách trách ông thợ may :
– Ông chủ ! Ông máy thế nào mà quần tôi cụt thế này ?
Người thợ thản nhiên trả lời :
– Thưa ông , không phải lỗi chúng tôi đâu . Khi ông đưa vải đến
may , chúng tôi đã đo cẩn thận . Chân ông mới dài ra đấy ạ !
Ví dụ 3 :
Tại sao tôi không bỏ được bia, rượu? Đã rất nhiều lần tôi muốn
bỏ rượu và bia, nhưng tôi lại cảm thấy xấu hổ. Mỗi lần nhìn ly bia, tôi
lại nghĩ về những người công nhân cực khổ đã làm ra nó. Họ đều có
vợ con phải chăm sóc, con cái họ đều có những giấc mơ phải thực
hiện. Nếu tôi không uống, có thể họ sẽ mất việc và những giấc mơ của
con họ sẽ mãi tan biến. Tôi không thể ích kỷ chỉ lo cho sức khỏe của
mình. Tôi uống để biến giấc mơ của rất nhiều người thành sự thật.
Đừng vì lợi ích của mình mà làm ảnh hưởng đến những người khác .

8

Ngộ biện : Do thiếu tri thức nên không hiểu bản chất của sự vật
hiện tượng.
Ví dụ 1 :
Thuyết ‘’ Địa tâm’’ trước đây quan niệm Mặt trời quanh xung
quanh Trái Đất . Nhận thức này sai lầm do con người chưa có phương
tiện quan sát sự chuyển động của các hành tinh , chỉ dựa vào việc
hàng ngày quan sát thấy Mặt trời xuất hiện ở hướng Đông và biến mất
ở hướng Tây .
Ví dụ 2 :
Do quan sát thấy tiếng Sấm bao giờ cũng được nghe sau khi có
tia chớp lóe sáng , người ta kết luận tia chớp là nguyên nhân của tiếng
Sấm . Thực ra đó là hai biểu hiện về ánh sang và âm thanh của cùng
một hiện tượng tự nhiên phóng điện tích trái dấu giữa các đám mây ,
vì ánh sang lan truyền với tốc độ lớn hơn rất nhiều so với tốc độ âm
thanh , nên ta thấy tia chớp trước khi nghe thấy tiếng Sấm .
Tóm lại , mỗi tư tưởng trong một lập luận cần phải bảo toàn một
nội dung xác định . Nói cách khác , luật đồng nhất đòi hỏi trong một
lập luận về đối tượng nào đó với nội dung xác định các dấu hiệu của
nó thì con người phải xoay quanh chính đối tượng ấy với chính nội
dung các thuộc tính của nó , chỉ có như vậy thì tư duy con người mới
làm rõ được các đặc tính của đối tượng và sự khác biệt của nó với các
đối tượng khác . Mặc dù các đối tượng của hiện thực không phải nằm
trong sự đồng nhất trừu tượng , không vận động , biến đổi gì cả . Và vì
vậy mà luật đồng nhất không thể mang gán cho tồn tại khách quan
ngoài tư duy . Nhưng cần phải thấy rằng , khi đối tượng còn đang ở

9

một trạng thái về chất , trong khi nó chưa thay đổi các thuộc tính , các
dấu hiệu cơ bản của mình trong quá trình phát triển , thì con người cần
phải suy ngẫm về chính đối tượng ấy với tất cả thuộc tính vốn có của
nó .
Yêu cầu 2 :
Phải có sự đồng nhất giữa tư tưởng với ngôn ngữ diễn đạt nó do
sử dụng các từ đa nghĩa , từ không rõ nghĩa hoặc sử dụng cấu trúc ngữ
pháp sai . Những từ ngữ khác nhau nhưng có nội dung như nhau,
những tư tưởng tương đương với nhau về mặt logic, nghĩa là bao giờ
cũng có giá trị chân lý như nhau, phải được đồng nhất với nhau trong
quá trình suy luận. Vi phạm yêu cầu này, ta không rút ra được thông
tin cần thiết.
Ví dụ 1:
Người ta cho biết rằng, tác giả Truyện Kiều là người làng Tiên
Điền, huyện Nghi Xuân, tỉnh Hà Tĩnh, và hỏi quê quán của nhà thơ
Nguyễn Du. Nếu ta không đồng nhất nhà thơ Nguyễn Du với tác giả
Truyện Kiều thì ta không trả lời được cho câu hỏi này. Ta cũng không
thể suy luận được. Đây là những yêu cầu dành cho quá trình tư duy,
những yêu cầu này bắt buộc phải tuân theo để tư tưởng được sáng tỏ,
dễ hiểu. Nhưng trong cuộc sống hàng ngày, chúng ta gặp rất nhiều
trường hợp chúng bị vi phạm một cách vô tình hay cố ý.
Ví dụ 2:
Các trò chơi chữ là những vi phạm cố ý:
Bà già đi chợ Cầu Đông
Bói xem một quẻ lấy chồng lợi chăng ?

10

Thầy bói gieo quẻ nói rằng:
Lợi thì có lợi, nhưng răng chẳng còn.
Ở đây, cùng một chữ “lợi” nhưng được hiểu theo hai nghĩa khác
nhau
Ví dụ 3 :


Sử dụng từ đa nghĩa : Vợ cả , vợ hai . Cả hai đều là vợ cả .



Sử dụng từ không rõ nghĩa : Công an bắt bọn cướp giật

bằng xe máy .


Sử dụng sai cấu trúc ngữ pháp : Uống Kremil – S hết đau

bụng , đầy hơi, dễ tiêu.
Yêu cầu của quy luật này rất đơn giản. Tuy nhiên, để tuân thủ
yêu cầu này không phải là dễ. Đồng nhất những cái gì và không đồng
nhất những cái gì là dựa vào sự hiểu biết, dựa vào trình độ văn hóa
của chủ thể tư duy, và dựa vào bối cảnh tư duy. Bởi vì, xét cho cùng,
quy luật này đòi hỏi phải đồng nhất những thứ không đồng nhất.
Chính điều này giải thích tại sao khi nghe một câu chuyện vui thì
nhiều người bật cười nhưng một số người khác thì không. Người ta
cười vì đã đồng nhất được những cái mà người kể muốn đồng nhất,
còn nếu không làm được điều đó thì người ta không cười.
Như trong ví dụ sau đây:

Lớp đang học về truyền thuyết Mỵ Châu – Trọng Thủy, Cu Tèo
ngủ gật.
Thấy vậy, thầy giáo hỏi:
“Tèo, ai đã lấy cắp nỏ của An Dương Vương ?”.

11

Giật mình, Cu Tèo vội đáp: “Thưa thầy con không lấy, con
không lấy, bạn nào lấy con không biết…”.
Thầy giáo chán nản, đem câu chuyện kể lại cho hiệu trưởng
nghe.
Hiệu trưởng nghe xong, trầm ngâm một lúc rồi bảo: “Thôi được,
chuyện đâu còn có đó, trẻ con ấy mà. Thầy xem thử cái nỏ đó giá bao
nhiêu để trường bỏ tiền ra mua một cái khác thay thế. Rõ khổ, đồ dùng
dạy học thì đang thiếu tứ bề!”.
Câu chuyện được đem kể lại ở sở giáo dục và đào tạo. Những
người có mặt bò lăn ra cười, chỉ một người không cười, đó là kế toán
trưởng. Mọi người ngạc nhiên nhìn bà ta, bà ta nói:
“Tôi mà là giám đốc sở thì tôi sẽ cách chức tay hiệu trưởng đó.
Tiền đâu ra mà cái gì cũng chi, cái gì cũng chi như vậy?…” (Theo báo
“Người lao động”)
Quy luật đồng nhất là quy luật của tư duy hình thức, không nên
nhầm lẫn rằng đây là quy luật của hiện thực khách quan bên ngoài tư
duy.Quy luật đồng nhất, vì vậy, không dẫn đến việc phủ định nguyên
lý biện chứng là sự vật và hiện tượng luôn luôn vận động và biến đổi,
trong cùng một thời điểm một sự vật vừa chính là nó vừa không phải
là nó. Tư duy hình thức phản ánh hiện thực khách quan một cách lý
tưởng , phản ánh hiện thực khách quan trong sự đứng im tương đối
của nó, bỏ qua sự vận động và biến đổi của nó, phản ánh các sự vật và

hiện tượng trong sự tách rời ra khỏi các sự vật và hiện tượng khác.
Một sự vật của hiện thực khách quan có thể được tư duy phản ánh từ
nhiều góc độ khác nhau, tạo nên những đối tượng khác nhau trong tư

12

duy. Nếu hai sự vật trong hiện thực khách quan A và B có chung một
tính chất nào đó thì tư duy có thể phản ánh tính chất chung đó ở hai sự
vật đã nêu và tạo thành hai đối tượng khác nhau trong tư duy. Hai đối
tượng này của tư duy đồng nhất với nhau.Chính vì vậy mà mặc dù
trong hiện thực khách quan không hề có hai sự vật hoàn toàn giống
nhau, nhưng ta vẫn có thể đồng nhất chúng với nhau.Có thể làm như
vậy là bởi ta chỉ đồng nhất chúng trong một mối quan hệ nhất định mà
thôi.
Ví dụ :
Nguyễn Trãi và Nguyễn Du là hai người khác nhau, tuy nhiên,
khi tư duy phản ánh các ông từ góc độ là nhà thơ thì tạo thành hai đối
tượng đồng nhất với nhau trong tư duy.
Vì tư duy phản ánh hiện thực khách quan nên thông qua quy luật
đồng nhất của tư duy ta có thể nói về ba loại đồng nhất khác nhau:
đồng nhất tư tưởng với tư tưởng, đồng nhất tư tưởng với đối tượng
trong hiện thực và đồng nhất đối tượng trong hiện thực với đối tượng
trong hiện thực. Cần lưu ý rằng ở đây thông qua sự đồng nhất tư tưởng
với tư tưởng ta mới có thể đồng nhất đối tượng trong hiện thực với đối
tượng trong hiện thực. Điều này làm cho phạm vi ứng dụng của quy
luật này được mở rộng hơn nhiều.
Ta xét vài ví dụ:
Ví dụ 1 :
Trước Tòa bà Minh nói “Tôi đồng ý bán nhà giúp con trả nợ”

nhưng thư ký phiên tòa ghi “Tôi đồng ý bán nhà trả nợ giúp con”. Sai

13

lầm này của thư ký phiên tòa đã làm cho việc thi hành án sau này gặp
nhiều khó khăn.
Ví dụ 2 :
Có diễn giả nói: “Hình như trên đời có luật bù trừ. Người ta bị
mù một mắt thì mắt kia sẽ tinh hơn. Bị điếc một tai thì tai kia sẽ nghe
rõ hơn, ….”. Nghe vậy, có thính giả kêu lên: “Rất đúng, tôi cũng thấy
rằng nếu một người cụt chân thì y như rằng chân kia sẽ dài hơn”. Câu
nói này của anh ta làm cho cả thính phòng cười ồ lên. Anh ta đã không
nhận thấy rằng khi diễn giả nói “…mắt kia sẽ tinh hơn”, “…tai kia sẽ
nghe rõ hơn” là tác giả so sánh với mắt và tai bình thường, còn anh ta
thì so sánh “chân kia” với chân cụt. Quy luật đồng nhất là quy luật vô
cùng quan trọng của logic hình thức. Nếu như các quy luật khác có thể
đúng trong một số hệ logic hình thức và không đúng trong một số hệ
logic hình thức khác thì cho đến nay chưa ai xây dựng được hệ logic
hình thức nào có giá trị mà trong đó quy luật đồng nhất không đúng
( Lấy từ tài liệu của Th.S Lê Duy Ninh )
Quy luật đồng nhất là quy luật vô cùng quan trọng của logic hình
thức. Nếu như các quy luật khác có thể đúng trong một số hệ logic
hình thức và không đúng trong một số hệ logic hình thức khác thì cho
đến nay chưa ai xây dựng được hệ logic hình thức nào có giá trị mà
trong đó quy luật đồng nhất không đúng.
II.

QUY LUẬT KHÔNG MÂU THUẪN :

2.1

Cơ sở khách quan của quy luật :

Trong thế giới khách quan , một sự vật hiện tượng bao giờ cũng
mang tính cụ thể trong một quan hệ cụ thể , không thể có một sự vật

14

vừa là nó vừa không là nó trong cùng một thời gian , một mối quan hệ
.
Phát biểu: Hai phán đoán, nhận định mâu thuẫn nhau, trái ngược
nhau không thể nào cùng đúng. Trong hai phán đoán, nhận định như
vậy có ít nhất là một phán đoán, nhận định sai. Quy luật này phản ánh
tính chất không mâu thuẫn của quá trình tư duy. Mâu thuẫn phá vỡ
quá trình tư duy nên trong tư duy nhất định phải tránh nó. Tư duy của
chúng ta không được chứa mâu thuẫn vì tư duy phản ánh hiện thực
khách quan, mà trong hiện thực khách quan thì ở mỗi thời điểm không
thể có trường hợp một đối tượng vừa có, lại vừa không có một tính
chất nhất định nào đó.
Ví dụ, tại một thời điểm, một bông hồng cụ thể không thể nào
vừa có màu đỏ, vừa không có màu đỏ. Cần lưu ý rằng, mâu thuẫn mà
chúng ta nói đến ở đây là mâu thuẫn hình thức, chứ không phải là mâu
thuẫn biện chứng. Mâu thuẫn hình thức không thể có được vì, như đã
biết, logic hình thức nghiên cứu tư duy với tư cách là sự phản ánh các
sự vật và hiện tượng của hiện thực khách quan trong sự đứng im của
nó, nghĩa là phản ánh hiện thực khách quan theo kiểu lý tưởng hóa .
2.2

Nội dung của quy luật :

Công thức : (a là a ) hay ‘’ 7a là 7a’’
Trong quá trình lập luận không được khẳng định và phủ định
một sự vật , hiện tượng nào đó trong cùng một thời gian và cùng một
mối quan hệ .

15

Hoặc : hai phán đoán đối lập chung hoặc mâu thuẫn nhau về một
đối tượng , được xét trong cùng một thời gian , một quan hệ không
cùng chân thực , ít nhất một trong chúng giả dối .
Quy luật này áp dụng cho các cặp phán đoán sau :


‘’ S là P ‘’ và ‘’ S không là P ‘’



‘’ Mọi S là P ‘’ và ‘’ Mọi S không là P ‘’



‘’Mọi S không là P ‘’ và ‘’ Một số S là P ‘’



‘’Mọi S là P ‘’ và ‘’ Một số S không là P ‘’

2.3

Yêu cầu và các lỗi logic thường gặp :

Yêu cầu 1 :
Quy luật yêu cầu không được có mâu thuẫn trực tiếp trong tư
duy tức là đối với cùng một đối tượng , trong cùng một thời gian , một
mối quan hệ , không được lúc đầu khẳng định đối tượng có một dấu
hiệu nào đó , sau đó lại phủ định chính dấu hiệu đã khẳng định trên .
+ Không được dung chứa mâu thuẫn logic trực tiếp trong tư duy
khi phản ánh về đối tượng ở một phẩm chất xác định (với cùng số
lượng, cùng thời gian và cùng mối quan hệ).
VD: Bố mẹ hỏi: Con ngủ chưa? Con: Con ngủ rồi.
+ Về một đối tượng nào đó, ta không được vừa khẳng định một
điều gì đó về đối tượng sau đó lại phủ định những hệ quả được rut ra
từ điều ta vừa khẳng định.
VD: Khi xưa, ở nước Sở có một người bán Mâu và Thuẫn.
Người đó rao:“Mua đi, mua đi, Mâu của tôi rất tốt, nó có thể đâm
thủng bất cứ vật gì. Mua đi, mua đi, Thuẫn của tôi rất tốt, không vật

16

gì có thể đâm thủng được nó”. Thế là có người nói:“Ông thử lấy cái
Mâu của ông đâm vào cái Thuẫn của ông đi, nếu đúng thì tôi mua.”
+ Về cùng một đối tượng, ta không được khẳng định cho chúng
hai thuộc tính mà trong thực tế, hai thuộc tính đó lại loại trừ lẫn nhau.
VD: một khách bộ hành xin ngủ qua đêm tại nhà của Quỷ. Vợ
chồng Quỷ rất mừng vì tưởng gặp may. Vợ chồng Quỷ sửa soạn bữa
tối, mời khách bộ hành ăn cùng. Ngồi vào bàn, anh ta đưa tay lên

miện thổi. “Ông làm gì vậy?” Quỷ vợ hỏi. “Trời lạnh cóng, ta thổi
cho nó ấm lên”. Quỷ vợ dọn súp ra bàn, người khách ghé miệng vào
đĩa thổi. “Ông làm gì vậy?” Quỷ cái lại hỏi. Khách trả lời:”Ta thổi
cho nó nguội đi”. Nghe vậy, Quỷ chồng hốt hoảng:“Ông ơi, xin ông
đi đâu thì đi. Ngay cả bọn quỷ chúng tôi cũng không thể làm một cái
thổi vừa nóng lên lại vừa lạnh đi”. Ta thấy, trong câu chuyện trên,
Quỷ đã lầm khi cho rằng con người làm được hai việc mâu thuẫn
nhau vì nó đã đồng nhất hai hoạt động “thổi” ở hai thời điểm khác
nhau trong hai mối quan hệ khác nhau (thôi-nóng tay/thổi-lạnh đĩa
súp)
Lỗi logic thường gặp :
Lúc đầu khẳng định sau đó phủ định ngay dấu hiệu đó ở cùng
một đối tượng trong một thời điểm , một quan hệ cụ thể .
Quá trình tư duy không được chứa mâu thuẫn trực tiếp. Cụ thể
là không được cùng một lúc vừa khẳng định vừa phủ định một điều gì
đó.
Ví dụ 1 :

17

Không thể vừa khẳng định rằng Liên Minh Châu Âu sẽ có được
bản hiến pháp của mình, lại vừa khẳng định rằng Liên Minh Châu Âu
sẽ không thể thông qua được một bản hiến pháp như thế.
Trong thực tế đôi khi ta gặp những câu nói có vẻ như chứa mâu
thuẫn trực tiếp nhưng vẫn thấy chấp nhận được.
Ví dụ 2 :
Câu “Giải vô địch bóng đá quốc gia V- leage vừa qua vừa đạt,
vừa chưa đạt” nhìn bề ngoài như chứa mâu thuẫn trực tiếp, nhưng lại
vẫn chấp nhận được. Vậy phải chăng ở đây ta đã bỏ qua yêu cầu của

quy luật không mâu thuẫn? Thật ra thì trong trường hợp này yêu cầu
của luật không mâu thuẫn vẫn được tôn trọng, vì từ “đạt” trong câu
nói trên được hiểu theo nhiều cách khác nhau, và vì vậy ở đây không
có mâu thuẫn. Nếu tiếp tục làm rõ ý kiến của mình thì người đưa ra
câu nói đó sẽ giải thích đã đạt ở mặt nào và không đạt ở mặt nào (đó là
các mặt khác nhau). Nghĩa là anh ta sẽ cho biết hiểu theo nghĩa nào thì
chuyến tập huấn được coi là đạt và hiểu theo cách nào thì không đạt.
Yêu cầu 2 :
Quy luật yêu cầu không được có mâu thuẫn gián tiếp trong tư
duy tức là đối với cùng một đối tượng , trong cùng một thời gian , một
mối quan hệ , không được lúc đầu khẳng định đối tượng có một dấu
hiệu nào đó , sau đó lại phủ định hệ quả tất yếu của chính dấu hiệu đã
khẳng định trên .
Lỗi logic thường gặp :
Khẳng định một dấu hiệu nào đó nhưng lại phủ nhận hệ quả tất
yếu của chính dấu hiệu đó .

18

Quá trình tư duy không được chứa mâu thuẫn gián tiếp. Cụ thể là
không được khẳng định (hay phủ định) một vấn đề nào đó rồi lại phủ
định (hay khẳng định) các hệ quả của nó. Ví dụ, nếu khẳng định rằng
lý thuyết tương đối hẹp của Einstein là đúng thì không thể phủ nhận
công thức E = mc2 thể hiện mối liên hệ giữa năng lượng và khối
lượng của ông. Nếu như mâu thuẫn trực tiếp dễ được nhận thấy, và vì
vậy dễ tránh, thì mâu thuẫn gián tiếp khó nhận thấy hơn, và vì vậy khó
tránh hơn nhiều.
Ví dụ 1 :
Lời nói của Đức Phật với quỷ Mala: “(…) Ta không cần danh

Xem thêm: Hướng Dẫn Chi Tiết Giải Các Dạng Bài Tập Quản Trị Doanh Nghiệp Chương 3 Phần 1

vọng, Mala, mi hãy thuyết những điều đó với những kẻ hám danh
vọng. (…) Thành đạt, danh tiếng, danh dự và vinh quang chỉ là sự hư
ảo, sự thắng lợi của kẻ này là thất bại của người kia. (…) Ta trải cơ
mạn xa để chiến đấu với người đây. Ta thà chết vinh trong trận chiến,
còn hơn sống nhục trong đầu hàng” (Daisaku Ikeda “Quan điểm của
tôi về cuộc đời Đức Phật Thích Ca Mầu Ni”, NXB Chính trị Quốc gia,
Hà Nội 1996, tr.91). Trong lời nói này ta thấy câu cuối cùng “ta thà
chết vinh trong trận chiến, còn hơn sống nhục trong đầu hàng” mâu
thuẫn với những câu ở phía trên. Khi rèn luyện tư duy nhiều ta sẽ nâng
cao được khả năng phát hiện mâu thuẫn trong các suy luận của chính
mình và của người khác, phát hiện thấy những cái không ổn trong các
suy luận đó. Khi phát hiện rằng suy luận “có điều gì đó không ổn”,
nghĩa là phát hiện ra khả năng chứa mâu thuẫn gián tiếp của nó ta có
thể tiến hành đặt liên tiếp các câu hỏi để người đưa ra suy luận trả lời
và bằng cách đó chỉ ra mâu thuẫn trực tiếp.

19

Ví dụ 2 :
Khi thấy lời khai của người bị tình nghi phạm tội có chứa điều gì
đó không ổn, cán bộ điều tra sẽ đặt ra cho người đó hàng loạt câu hỏi
cho đến khi người đó không trả lời được nữa, vì thấy mình đã gặp mâu
thuẫn rõ ràng, trực tiếp.
Ví dụ 3 :
Trong câu chuyện tiếu lâm về con rắn vuông, khi nghe chồng kể
về một con rắn khổng lồ, chị vợ đã liên tục tỏ ý nghi ngờ về chiều dài
của nó. Điều này làm cho anh chồng liên tục rút ngắn chiều dài của
con rắn, và cuối cùng là có được con rắn vuông. Như vậy, mâu thuẫn
chưa lộ rõ hẳn giữa sự tồn tại của con rắn khổng lồ trong câu chuyện

của người chồng với thực tế đến lúc này đã trở thành mâu thuẫn rõ
ràng giữa sự tồn tại của con rắn vuông với thực tế. Câu “nói dối hay
cùng” chính là nói về những trường hợp như thế này. Nắm vững nội
dung và áp dụng thành thạo quy luật không mâu thuẫn giúp ta trình
bày tư tưởng nhất quán và dễ dàng phát hiện các biểu hiện ngụy biện
trong suy luận
III. QUY LUẬT BÀI TRÙNG :
3.1

Cơ sở khách quan của quy luật :

Là tính xác định về chất của các đối tượng . Trong các sự vật
hiện tượng của thế giới khách quan , một dấu hiệu nào đó của các đối
tượng chắc chắn phải có hoặc không có chứ không thể có chứ không
thể có một khả năng thứ ba nào khác .
Vì thế , nếu thế giới là tình thế , tức là bị phân xẻ thành ‘’ có –
không ‘’ , thì để phản ánh về tin cậy về thế giới tư duy cũng không thể

20

không là tình thế . Trong tư duy nhất định phải có tác động của luật
bài trùng .
3.2

Nội dung của quy luật :

Công thức : ‘’ a V 7a ‘’ , ‘’ có a hoặc không a ‘’
Một phán đoán chỉ có thể là chân thực hoặc giả dối chứ không
thể có giá trị thứ 3 nào khác .

Hoặc : Hai phán đoán mâu thuẫn với nhau không thể cùng tồn
tại , một trong hai phán đoán đó phải không tồn tại .
Ví dụ 1:


Hồ Tây sâu hoặc Hồ Tây không sâu .



Trời đang mưa hoặc trời không mưa .
Các phán đoán trên không thể đồng thời tồn tại nhưng có

đúng với thực tiễn hay không
phải qua thực tiễn kiểm nghiệm .
Quy luật bài trùng có tác dụng với các phán đoán mâu
thuẫn nhau là :


“ S là P “ và “ S không là P ‘’ ( các phán đoán đơn nhất P )



‘’ Tất cả là P “ và ‘’ Một số không là P ‘’ ( các phán đoán

.
mâu thuẫn ) .


‘’ Không S nào là P “ và “ Một số S là P ‘’ ( các phán đoán

mâu thuẫn ) .
3.3

Yêu cầu của quy luật và các lỗi thường gặp :

Yêu cầu của quy luật:

21

Luật Bài trùng yêu cầu phải lựa chọn một trong hai theo nguyên
tắc “hoặc là … hoặc là “, không có giải pháp thứ 3. Trong việc tìm
giải pháp để giải quyết một vấn đề có các phán đoán mâu thuẫn thì
không được lảng tránh câu trả lời xác định lựa chọn , tránh thừa nhận
cả hai .( ví dụ 1 )
+ Phải định hình tư duy khi phản ánh đối tượng ở phẩm chất xác
định nào đó, tức là phải công nhận là chân thực một trong hai tư tưởng
mâu thuẫn với nhau khi cùng phản ánh đối tượng ở phẩm chất xác
định trong cùng một quan hệ nhất định
VD: chuyện dân gian TQ kể rằng, chúa sơn lâm hỏi Gấu:”Hôm
nay phòng ta có mùi gì?”. Gấu thưa:“Phòng bẹ hạ hôm nay có mùi
hôi”. Gấu bị chém vì tội khi quân.
Hỏi đến Cáo, Cáo thấy Gấu bị phạt nên nói:“Phòng bệ hạ hôm
nay thơm như hoa nhài”. Cáo bị phạt vì tội nói dối.
Hỏi đến Thỏ, Thỏ thấy cả Gấu và Cáo đều bị phạt nên khôn
ngoan trả lời:“Thưa bệ hạ, hôm nay thần bị ngạt mũi nên không ngửi
thấy mùi gì”.
Ở đây, ta thấy, Thỏ đã khôn ngoan sử dụng việc vi phạm luật
chơi của chúa sơn lâm để tránh né phải trả lời.
– Phải định hình nội dung các danh từ logic được sử dụng để

diễn đạt tư tưởng.
VD: Một nhà thông thái muốn kén rẻ thông minh cho con gái
bèn treo bảng kén rẻ. Anh hào các nơi kéo về, nhà thông thái bày ra 2
đĩa thức ăn và bảo:“Các anh hãy ăn đi. Ăn thừa thì ta đánh đòn cho
chết, mà ăn hết thì ta đánh chết bằng đòn. Ai ăn mà vẫn không thể bị

22

đòn thì ta sẽ kén làm rể.” Mọi người lúng túng rồi bỏ đi.Mãi sau mới
có một chàng trai xin thử. Anh ta ăn hết một đĩa thức ăn còn đĩa còn
lại thì không động tí nào, kết quả anh ta được chọn làm rể.
Trong câu chuyện trên, nhà thông thái khôn ngoan đã sử dụng
tính không xác định của phạm vi k/n “ăn còn” và “ăn hết” đối với
thức ăn đem ra (2 đĩa) để thử trí thông minh của các chàng trai.
Lỗi logic thường gặp :
Sử dụng 1 trong 2 phán đoán mâu thuẫn hoặc sử dụng cả hai
phán đoán mâu thuẫn đó trong một phán đoán phức ( ví dụ 2,3 )
Ví dụ 1 :
Anh A đã ăn cơm >< Anh A chưa ăn cơm . Ví dụ 2 : Cả lớp có ý thức kỷ luật tốt trừ một số hay vi phạm kỉ luật Ví dụ 3: Chưa có ai trong lớp có bằng ngoại ngữ B1 châu Âu , chỉ có một số bạn trước đây học ở trường phổ thong chuyên ngữ là có . Phát biểu : Một phán đoán , nhận định hoặc đúng hoặc sai chứ không thể có giá trị thứ ba nào khác. Đây là quy luật đặc trưng của logic hai giá trị - logic thông thường mà ta vẫn sử dụng . Với một phán đoán , nhận định nhất định , quy luật bài trùng không cho nó biết nó đúng hay sai nhưng cho biết rằng nó chỉ có thể đúng , hoặc sai chứ
không thể có giá trị nào khác.
Ví dụ :
Ta chưa biết câu nói ‘’ Có người ngoài Trái đấy đến thăm Trái
đât “ đúng hay sai , nhưng quy luật bài trùng khẳng định rằng hoặc nó

23

đúng , hoặc nó sai . Quy luật bài trùng không cho phép người ta tránh
né vấn đề khi trả lời câu hỏi . Nó không cho phép trả lời lấp lửng ,
nước đôi , mà đòi hỏi câu trả lời dứt khoát .
Ví dụ :
Khi một thanh niên đi kiếm việc làm được hỏi có biết ngoại ngữ
hay không thì anh ta chỉ có thể trả lời “ có “ hoặc “ không “ , tất cả các
câu trả lời khác đều không có giá trị . Trong thực tiễn , người ta ứng
dụng quy luật bài trùng để chứng minh bằng phản chứng . Đôi khi ta
gặp những câu nói rất sâu sắc mà biểu hiện trực tiếp là quy luật bài
trùng .
Ví dụ :
Cuối bộ sách“ Tam quốc diễn nghĩa “ sau khi kể chuyện nhà Tần
thống nhất Trung Quốc , tác giả La Quán Trung đã viết, đại ý : Lịch
sử các nước cứ như vậy , hết hợp thì tan , hết tan rồi lại hợp . Hay ,
cuối bộ sách “ Hồng lâu mộng “ sau khi kể vợ Bảo Ngọc sinh con trai
và gia đình họ Giả bắt đầu hưng thịnh trở lại , tác giả Tào Tuyết Cần
viết , đại ý : Ở đời cứ như vậy , hết thịnh rồi suy , hết suy rồi lại thịnh .
Một số tác giả cho rằng quy luật bài trùng là hệ quả của quy luật
đồng nhất .Đây là một sự nhầm lẫn. Ta có thể bác bỏ điều đó hết sức
dễ dàng. Thật vậy , nếu quy luật triệt tam là hệ quả của quy luật đồng
nhất thì ở bất cứ chỗ nào mà quy luật đồng nhất đúng thì quy luật bài
trùng cũng phải đúng . Nhưng rõ ràng là trong các hệ logic 3 giá trị

quy luật đồng nhất vẫn đúng , trong khi đó thì quy luật bài trùng
không đúng . Trong những suy luận nhằm rút ra quy luật bài trùng từ
quy luật đồng nhất mà thỉnh thoảng ta gặp trung các tài liệu logic chứa

24

sẵn vòng tròn logic. Những suy luận kiểu này được thực hiện trong
khuôn khổ của logic hai giá trị và sử sụng các tính chất của logic đó .
Tuy nhiên sở dĩ logic hai giá trị là hai giá trị vì nó tuân thủ quy luật
bài trùng . Như vậy có nghĩa là những tính chất của logic hai giá trị
được sử dụng để rút ra quy luật bài trùng từ quy luật đồng nhất phụ
thuộc vào chính quy luật bài trùng .
IV .

QUY LUẬT LÝ DO ĐẦY ĐỦ:

4.1 Cơ sở khách quan của quy luật :
Các sự vật hiện tượng trong thế giới khách quan đều có mối lien
hệ chặt chẽ với nhau . Sự hình thành một sự vật , hiện tượng đều do
nhiều mối liên hệ , nhiều tác động . Mối liên hệ giữa các tác động để
tạo thành sự vật , hiện tượng đó được phản ánh trong tư duy , cho
chúng ta biết những lý do để có được sự vật , hiện tượng .
Do vậy, một tư tưởng chân thực, có tính thuyết phục về sự vật ,
hiện tượng phải có được các lý do đầy đủ , phản ánh các tác động tạo
sự vật hiện tượng đó .
Quy luật lý do đầy đủ đòi hỏi các tư tưởng phải được đưa ra trên
những cơ sở nhất định. Tư duy của chúng ta cấu thành từ một chuỗi
các tư tưởng như vậy.Những tư tưởng đi trước làm cơ sở cho những tư
tưởng đi sau.Chỉ trong trường hợp đó thì tư duy mới được coi là chặt

chẽ, có logic.Ngược lại, tư tưởng sẽ lủng củng.Người nghe sẽ thấy
người nói nhảy từ vấn đề này qua vấn đề khác một cách tùy tiện.
Trong thực tế, đòi hỏi làm một việc gì đó hoặc trình bày một vấn đề
nào đó theo một trình tự nhất định chính là đòi hỏi thỏa mãn quy luật
này. Quy luật lý do đầy đủ dựa trên một quy luật rất cơ bản của tự

25

Tài liệu liên quan

Tài liệu Các định luật cơ bản của cơ học môi trường liên tục_chương 4 pptx 6 887 9

Tài liệu 4 quy luật cơ bản của tư duy logic ppt 3 20 126

Bài 5-1: LĨNH VỰC KINH TẾ CỦA ĐỜI SỐNG XÃ HỘI NHỮNG QUY LUẬT CƠ BẢN CỦA SỰ VẬN ĐỘNG VÀ PHÁT TRIỂN CỦA XÃ HỘI (Tiết 4) pptx 5 949 6

Bài 5: Lĩnh vực kinh tế của đời sống xã hội những quy luật cơ bản của sự vận động và phát triển của xã hội (Tiết 4) potx 3 764 3

HỌC THUYẾT ÂM DƯƠNG – QUY LUẬT CƠ BẢN CỦA ÂM DƯƠNG ppsx 5 606 2

Logic Học: Chương VI CÁC QUI LUẬT CƠ BẢN CỦA TƯ DUY LÔGÍC HÌNH THỨC docx 11 2 49

Các quy luật cơ bản của tri giác 39 4 153

Vấn đề quy luật cơ bản của tư duy trong lôgíc học phương tây 103 1 4

Bài giảng Mac-Lenin-Chương 2-CÁC NGUYÊN LÝ, PHẠM TRÙ, QUY LUẬT CƠ BẢN CỦA PHÉP BIỆN CHỨNG DUY VẬT 44 1 3

Xem thêm: Bài Giảng Tập Đọc Lớp 5 Con Gái, Khối 5 Tuần 29 Tập Đọc Con Gái

ÔN TẬP CAO HỌC LUẬT MÔN TRIẾT HỌC, CÁC QUY LUẬT CƠ BẢN CỦA PHÉP BIỆN CHỨNG DUY VẬT 17 981 0