Lí Luận Văn Học Ôn Thi Học Sinh Giỏi, Lí Luận Văn Học Dành Cho Học Sinh Giỏi

gmail.comChức vụ: giáo viênNhiệm vụ được giao:- Dạy bồi dưỡng học sinh giỏi môn Ngữ Văn lớp 12.- Giảng dạy môn Ngữ Văn, lớp 12A3, 12A6, 11B1.- Chủ nhiệm lớp 12A6Đơn vị: Trường THPT Lê Hồng PhongTRÌNH ĐỘ ĐÀO TẠO- Trình độ chuyên môn: CỬ NHÂN NGỮ VĂNTHẠC SĨ LÍ LUẬN VĂN HỌCIII.- Năm nhận bằng: Đại Học năm 1998, Cao Học năm 2014-Chuyên ngành đào tạo: Ngữ VănKINH NGHIỆM KHOA HỌC-Lĩnh vực chuyên môn có kinh nghiệm: Giảng dạy môn Ngữ Văn-Số năm kinh nghiệm: 19 nămGiáo viên thực hiện: NGUYỄN THỊ KIM HUY – Trường THPT Lê Hồng PhongTrang: 1Thuyết lý luận văn học trong bồi dưỡng học sinh giỏi văn THPTMỤC LỤCI.II.III.LÝ DO CHỌN ĐỀ TÀI: ………………………………………………………Trang 03CƠ SỞ LÝ LUẬN:………………………………………………………………Trang 04TỔ CHỨC THỰC HIỆN GIẢI PHÁP:…………………………………..Trang 061. Giải pháp 1: Cảm thụ tác phẩm văn học từ thuyết Lí LuậnVăn Học…………………………………………………………………………Trang 062. Giải pháp 2: Cách hệ thống một số kiến thức cơ bản củaLí Luận Văn Học:……………………………………………………………Trang 083. Giải pháp 3: Cách xử lí đề thi học sinh giỏi từ thuyếtLí Luận Văn …………………………………………………………………..Trang 174. Giải pháp 4: Cách vận dụng thuyết Lí Luận Văn HọcIV.V.VI.vào bài Nghị luận văn học của học sinh giỏi……………………….Trang 19HIỆU QUẢ ĐỀ TÀI:……………………………………………………………Trang 26ĐỀ XUẤT, KHUYẾN NGHỊ KHẢ NĂNG ÁP DỤNG:…………..Trang 28TÀI LIỆU THAM KHẢO:……………………………………………………Trang 29Giáo viên thực hiện: NGUYỄN THỊ KIM HUY – Trường THPT Lê Hồng PhongTrang: 2Thuyết lý luận văn học trong bồi dưỡng học sinh giỏi văn THPTĐề tài: “THUYẾT LÍ LUẬN VĂN HỌC TRONG BỒI DƯỠNG HỌC SINHGIỎI MÔN NGỮ VĂN THPT”I.LÍ DO CHỌN ĐỀ TÀI:Lí luận văn học là một môn học quan trọng của ngành Ngữ Văn. Đó là hệthống các phương pháp luận về văn học, cung cấp cho mọi người những phươngpháp cụ thể trong quá trình nghiên cứu Văn học cũng như cảm thụ tác phẩm vănhọc. Lí luận văn học là nền tảng những tri thức cơ bản và khái quát về văn họcnhư: nguồn gốc của văn học, chức năng đặc trưng văn học, các đặc tính xã hội nhưtính hiện thực, tính nhân dân, tính dân tộc, các thể loại văn học và tiến trình pháttriển của văn học với nhiều trường phái ở những chặng đường lịch sử khác nhau.Lí luận văn học là một bộ môn chính trong khoa nghiên cứu văn học.Khoa nghiên cứu văn học là ngành khoa học nghiên cứu về quan điểm, nội dung,nghệ thuật, phương pháp, tư liệu…trong việc mô tả, giải thích, đánh giá các sựkiện văn học từ bản chất đến quá trình, từ các hiện tượng đến quy luật nội tại củatừng nền văn học dân tộc qua các thời kì lịch sử và cả nền văn học thế giới. Khoanghiên cứu văn học không chỉ quan tâm đến sản phẩm, tức tác phẩm văn học – dongười nghệ sĩ sáng tạo ra mà còn hết sức quan tâm và chú ý đến chủ thể sáng tạovà người tiếp nhận. Chỉ có được trong các mối quan hệ đa dạng liên hoàn ấy thìbản chất văn học mới được bộc lộ một cách trọn vẹn nhất.Vậy nên, khi giảng dạy bộ môn Ngữ văn, đặc biệt trong quá trình dạy bồidưỡng học sinh giỏi môn học này, người giáo viên cần trang bị cho mình nhữngkiến thức cơ bản về Lí luận văn học.Hơn nữa, cấu trúc đề thi học sinh giỏi môn Ngữ văn cấp THPT xưa nay đềucó một câu hỏi về lĩnh vực Lí luận văn học. Trong đó chủ yếu là đề thi lớp 12, câunghị luận văn học chiếm 12/20 điểm. Nếu giáo viên trong quá trình dạy bồi dưỡngkhông dạy kĩ cho học sinh cách tiếp cận tác phẩm văn học từ thuyết lí luận văn họcthì học sinh sẽ rất khó để viết đạt câu nghị luận văn học này.Giáo viên thực hiện: NGUYỄN THỊ KIM HUY – Trường THPT Lê Hồng PhongTrang: 3Thuyết lý luận văn học trong bồi dưỡng học sinh giỏi văn THPTTrong chương trình sách giáo khoa Ngữ Văn THPT cả ba lớp 10,11,12 đềucó đưa vào bài học về Lí luận văn học, nhưng chỉ gói gọn trong trong một bài ởgần cuối học kì hai và số tiết rất ít nên sẽ rất hạn chế trong việc giúp học sinh vậndụng thuyết Lí luận văn học ngay từ ban đầu để cảm thụ tác phẩm văn học mộtcách khoa học nhất.Xuất phát từ tình hình thực tế trên và khát vọng tự thân của một người giáoviên dạy Ngữ văn và đặc biệt là dạy bồi dưỡng học sinh giỏi môn Ngữ Văn hệTHPT, bản thân tôi luôn trăn trở tìm tòi và học hỏi để từng bước đưa Thuyết lí luậnvăn học vào phương pháp dạy Ngữ Văn cũng như dạy bồi dưỡng học sinh giỏi.II.CƠ SỞ LÍ LUẬN:1. Trình bày tóm tắt các quan điểm:Theo Từ điển thuật ngữ văn học, “Lí luận văn học là bộ môn nghiên cứuvăn học ở bình diện lý thuyết khái quát, bao gồm trong đó sự nghiên cứu bản chấtcủa sáng tác văn học , chức năng xã hội – thẩm mĩ của nó, đồng thời xác địnhphương pháp luận và phương pháp phân tích văn học”. <1,367>Như đã viết ở phần lí do, Lí luận văn học là hệ thống các phương pháp luậnvề nghiên cứu văn học. Về một mặt nào đó, Lí luận văn học là một bộ môn triết lícụ thể của văn học. Nó có tác dụng chỉ đạo mọi hoạt động của văn học, trong đó cónghiên cứu văn học.Trước khi phương pháp luận nghiên cứu văn học ra đời, trong khoa học vềvăn học có ba bộ môn chính đó là: Lí luận văn học, Lịch sử văn học và Phê bìnhvăn học. Lí luận văn học không những cung cấp những quan điểm về kiến thức,hơn nữa từ đó có khả năng chuyển hoá thành phương pháp cho việc nghiên cứuLịch sử văn học và Phê bình văn học. Trước khi môn Phương pháp luận nghiêncứu văn học ra đời, đã có nghiên cứu văn học và tất nhiên là với những phươngpháp nghiên cứu nhất định. Các phương pháp đó chính là sự chuyển hoá từ nhữngquan điểm và kiến thức chung về văn học được kết tinh qua một hệ thống kháiniệm có tính chất công cụ do Lí luận văn học nêu ra.Giáo viên thực hiện: NGUYỄN THỊ KIM HUY – Trường THPT Lê Hồng PhongTrang: 4Thuyết lý luận văn học trong bồi dưỡng học sinh giỏi văn THPT2. Hạn chế:Thứ nhất là vì bản chất của lí luận văn học là một vấn đề khô khan, mangđậm chất triết lí, khó hiểu, khó yêu thích như các lĩnh vực khác của văn học. Bảnthân giáo viên dạy văn đã khó hiểu, với học sinh càng khó hiểu hơn.Thứ hai, chương trình sách giáo khoa lớp 10, 11 và 12 chỉ có ba bài về líluận văn học rải đều ở cuối học kì hai của mỗi lớp nên kiến thức về lí luận vănhọc chưa được trang bị cho học sinh kĩ được.Thứ ba là trong các đề thi học kì, kiểm tra định kì, thậm chí cả kì thi THPTQuốc Gia cũng không có những câu hỏi về lĩnh vực lí luận văn học. Chỉ duy nhấttrong câu nghị luận văn học 12/20 điểm của đề thi chọn học sinh giỏi tỉnh là hỏivè vấn đề lí luận văn học.Với giới hạn của một sáng kiến kinh nghiệm, đề tài này chỉ chia sẻ một vàikinh nghiệm nhỏ trong việc đưa thuyết lí luận văn học vào dạy bồi dưỡng họcsinh giỏi Văn THPT và chủ yếu là lớp 12.Đây chỉ là ý tưởng mang tính chủ quan, cá nhân của người viết nên chắc hẳnsẽ còn nhiều thiếu sót, rất mong sự góp ý chân thành từ các quý đồng nghiệp đểđề tài trở nên thiết thực hơn.Giáo viên thực hiện: NGUYỄN THỊ KIM HUY – Trường THPT Lê Hồng PhongTrang: 5Thuyết lý luận văn học trong bồi dưỡng học sinh giỏi văn THPTIII.TỔ CHỨC THỰC HIỆN GIẢI PHÁP:1. Giải pháp 1: Cảm thụ tác phẩm văn học từ thuyết Lí Luận Văn Học1.1. Khái luận chung:Kiến thức về lí luận văn học vốn rất mênh mông và khó hiểu, khó vận dụng,ngay cả đối với giáo viên. Trong chương trình học đại học, sinh viên đã được trangbị kiến thức về lí luận văn học nhưng phải khi áp dụng vào cảm thụ tác phẩm vănhọc và sau này ra trường đi dạy rồi mới dần dần tích luỹ thêm những kinh nghiệm.Hơn nữa, trong chương trình học ở trên lớp ít có giáo viên nào dạy kĩ học sinh vềvấn đề này.Nhưng thực chất mà nói, cảm thụ tác phẩm văn học từ thuyết lí luận văn họclà một phương pháp nghiên cứu khoa học nhất và cơ bản nhất. Từ các vấn đề cơbản của lí luận văn học giúp chúng ta nắm được đặc trưng của văn học nghệ thuật.Và từ các đặc trưng đó ta mới đi vào phân tích, khám phá mới cảm nhận hết đượccái hay cái đẹp ẩn sau các lớp vỏ ngôn từ của mỗi tác phẩm văn học.1.2. Ví dụ minh hoạ:Ví dụ 1: Lí luận văn học đặt ra vấn đề ghệ thuật và đời sống xã hội để giúpngười đọc cảm thụ tác phẩm văn học trong mối quan hệ hữu cơ giữa nghệ thuật vàhiện thực đời sống xã hội. Bởi như nhà thơ Tố Hữu đã nói “Cuộc đời là nơi xuấtphát cũng là nơi đi đến của văn học” , thì có nghĩa là khi cảm thụ tác phẩm vănhọc người đọc phải trả nó về với hiện thực cuộc sống nơi nó ra đời (hoàn cảnhsáng tác – có thời gian cụ thể) và cả hoàn cảnh xã hội nơi nó sống và tồn tại tronglòng người đọc (hoàn cảnh thực tại – không có thời gian cụ thể).Tìm hiểu văn học trung đại người đọc phải biết rằng đó là tiếng nói đại diệncho một tầng lớp, một giai cấp và nó được ra đời trong xã hội phong kiến với nhiềulễ giáo khắt khe ràng buộc cuộc sống con người, nhất là những người phụ nữ. Tìmhiểu văn học việt nam giai đoạn 1930 – 1975 phải biết so sánh văn học trước vàsau cách mạng tháng Tám năm 1945. Văn học thời chiến mang khuynh hướng sửthi và cảm hứng lãng mạn anh hùng, còn văn học thời bình sau 1975 là nền vănhọc theo cảm hứng thế sự đời tư …Bởi chính các mốc lịch sử này đã tạo nên sựkhác biệt lớn trong dòng chảy của văn học.Ví dụ 2: Lí luận văn học cũng đặt ra vấn đề về thế giới quan và sáng tác vănhọc giúp người đọc khi cảm thụ tác phẩm văn học nhận ra quan điểm nghệ thuậtGiáo viên thực hiện: NGUYỄN THỊ KIM HUY – Trường THPT Lê Hồng PhongTrang: 6Thuyết lý luận văn học trong bồi dưỡng học sinh giỏi văn THPTcủa nhà văn. Cũng từ đó nhận ra các bài học nhân sinh ý nghĩa mà nhà văn muốngửi gắm thong qua tác phẩm, qua thế giới nhân vật và qua hình tượng nghệ thuậtmà nhà văn chọn lọc và xây dựng.Tuyên ngôn nghệ thuật của nhà văn Nam Cao qua truyện ngắn Đôi mắt, quanniệm nhân sinh của nhà văn Nam Cao qua Lão Hạc, Chí Phèo… Hay quan niệmnghệ thuật và bài học nhân sinh mà nhà văn Nguyễn Minh Châu gửi gắm qua haitruyện ngắn Chiếc thuyền ngoài xa và Bến Quê…Ví dụ 3: Lí luận văn học cũng chỉ ra các chức năng văn học để định hướngcho người đọc chứng minh các giá trị vô tận mà văn học mang đến cho con ngườithông qua các tác phẩm văn học. Cụ thể như tác phẩm mang đến cho người đọcnhững hiểu biết về vấn đề gì? Tác phẩm đó có giúp cho người đọc phân biệt đâu làthiện – ác, tốt – xấu trong cái muôn màu của cuộc sống này không?. Và tác phẩmvăn học có làm giàu thêm đời sống tinh thần của con người không? Tác phẩm cómang đến những giây phút thanh lọc cho tâm hồn con người và hướng họ dần đếnvới một cuộc sống “trung thực vô ngần” mà nơi đó chỉ có cái Chân – Thiện – Mĩluôn vẫy gọi họ…Từ thế giới muôn màu của văn học dân gian đến văn học viếtđều dạy con người những bài học về đạo lí, về cách đối nhân xử thế, về lối sống tốtđẹp.Ví dụ 4: Lí luận văn học cũng đặt ra vấn đề về nhà văn và quá trình sáng tác.Nên khi cảm thụ tác phẩm văn học buộc người đọc phải hiểu biết về tác giả.Những nhân tố quan trọng làm nên phong cách một nhà văn: xuất thân, tố chất, sựnghiệp cuộc đời, sự nghiệp văn học…Khi dạy các em học sinh về từng nhà thơ, nhà văn, bản thân tôi đã rất coitrọng các vấn đề xung quanh tác giả: gia đình, quê hương, hoàn cảnh xã hội khisinh ra và lớn lên, sự nghiệp sáng tác, sự nghiệp cuộc đời… Có những nhà văn vốnkhông phải là nhà văn, không lấy văn chương làm sự nghiệp chính cho cuộc đời,nhưng thực sự họ đã trở thành một nhà văn nổi tiếng được nhiều người ngưỡng mộnhư Nguyễn Ái Quốc – Hồ Chí Minh, Nam Cao, Lỗ Tấn, E.Hemingway…1.3. Kết luận:Nghiên cứu khoa học là một công việc luôn cần được soi từ ngọn đèn khoahọc. Nghiên cứu văn học cũng vậy, rất cần được dẫn dắt từ các kiến thức nền tảngGiáo viên thực hiện: NGUYỄN THỊ KIM HUY – Trường THPT Lê Hồng PhongTrang: 7Thuyết lý luận văn học trong bồi dưỡng học sinh giỏi văn THPTvề hệ thống phương pháp luận về nghiên cứu văn học. Điều đó chỉ có thể tìm thấytrong thế giới mênh mông của thuyết lí luận văn học.Càng đam mê văn học bao nhiêu càng thôi thúc chúng ta tìm đến với nhữngngọn đèn về phương pháp để tìm ra cho mình những con đường ngắn nhất đến vớivẻ đẹp muôn màu của văn chương. Thuyết lí luận văn học mãi sẽ là một thế giớiđầy huyền bí mà cũng nhiều ma lực vẫy gọi mọi người.2. Giải pháp 2: Cách hệ thống một số kiến thức cơ bản của Lí Luận VănHọc.2.1. Khái luận chung:Xuất phát từ yêu cầu của các đề thi học sinh giỏi môn Ngữ Văn ở câu Nghịluận văn học có bàn về các vấn đề thuộc lĩnh vực của Lí luận văn học. Mà các vấnđề thuộc lĩnh vực này thì rất phong phú và đa dạng. Hơn nữa, đây lại là lĩnh vựcchuyên ngành khô khan, khó hiểu, nhất là đối với học sinh.Vậy người giáo viên khi dạy bồi dưỡng cần định hướng cho học sinh cáchhệ thống một số kiến thức cơ bản bằng cách đưa ra các vấn đề cụ thể và yêu cầuhọc sinh tự sưu tầm, chọn lọc và phân loại theo từng vấn đề. Công việc này còngiúp các em tự tích luỹ cho mình vốn kiến thức về Lí luận văn học, giúp các em xửlí đề thi nhanh và đúng trọng tâm yêu cầu của đề.Các vấn đề cơ bản của Lí luận văn học mà học sinh giỏi cần thiết nhất đốivới tôi đó là:-Nghệ thuật và đời sống xã hội.Nghệ thuật – một hình thái ý thức xã hội đặc thù.Văn học là một loại hình nghệ thuật.Thế giới quan và sáng tác văn học.Chức năng văn học.Tính nhân dân, tính dân tộc của văn học.Nhà văn và quá trình sáng tác.Trong các vấn đề trên, tôi đi kĩ vào một số vấn đề thường gặp trong các đềthi học sinh giỏi như: Thế giới quan và sáng tác văn học, chức năng văn học.2.2.Ví dụ minh hoạ:Giáo viên thực hiện: NGUYỄN THỊ KIM HUY – Trường THPT Lê Hồng PhongTrang: 8Thuyết lý luận văn học trong bồi dưỡng học sinh giỏi văn THPTVấn đề thứ nhất: Thế giới quan và sáng tác văn học.Trong ý nghĩa khái quát nhất, thế giới quan là hệ thống những quan điểm,quan niệm của con người về thế giới xung quanh, trong đó chủ yếu là những quanniệm về đời sống xã hội, được nhận biết từ các góc độ triết học, chính trị, đạo đức,thẩm mĩ…Trong sáng tác văn học nghệ thuật,khi đề cập tới vấn đề thế giới quan,trước hết cần quan tâm tới quan điểm thẩm mĩ của nhà văn và thời đại. Bởi vì đâylà yếu tố tư tưởng có ý nghĩa quyết định khuynh hướng nội dung và nghệ thuật củatác phẩm.Quan điểm thẩm mĩ chính là yếu tố tạo nên nét đặc thù của thế giới quannghệ sĩ – đó là những người khám phá đời sống và sáng tạo thế giới theo quy luậtriêng của cái đẹp. Đặc biệt là khi nhà văn phải cầm bút trong những thời điểmchuyển mình của lịch sử, khi đấu tranh giai cấp và những mâu thuẫn xã hội buộcnhà văn phải chọn một thái độ dứt khoát, một lập trường vững vàng ở một tuyếnnào đó cụ thể và rõ ràng.Trong văn học Việt Nam trước Cách Mạng tháng tám năm 1945, mặc dùnhiều nhà văn hiện thực chưa đứng hẳn trên lập trường cách mạng vô sản, nhưng ýthức dân tộc và tinh thần dân chủ đã giúp cho sáng tác của họ tiếp cận tới nhữngvấn đề cơ bản nhất của hiện thực đời sống. Một bức tranh chân thực, sinh động vàrộng lớn của nông thôn Việt Nam trong các tác phẩm của Nguyễn Công Hoan, NgôTất Tố, Nam Cao…Đó là một nông thôn đang quằn quại trong áp bức và bóc lộtgiai cấp, một nông thôn đang sống trong “đêm trước của cuộc cách mạng”. Hìnhảnh nông thôn ấy hoàn toàn đối lập với những xóm làng thơ mộng với những côthôn nữ chất phác, huê tình trong các cây bút lãng mạn của nhóm Tự lực văn đoànhay trong không khí tươi vui sôi nổi của cuộc sống mới con người mới trong vănhọc hiện thực xã hội chủ nghĩa sau cách mạng.Đề thi học sinh giỏi Tỉnh môn Ngữ Văn lớp 12 năm 2014-2015, câu nghịluận văn học cũng đã đề cập đến vấn đề này:Giáo viên thực hiện: NGUYỄN THỊ KIM HUY – Trường THPT Lê Hồng PhongTrang: 9Thuyết lý luận văn học trong bồi dưỡng học sinh giỏi văn THPT“Cái kết của một tác phẩm văn học có vị trí quan trọng đối với toàn bộ tácphẩm. Nó thể hiện tập trung thái độ, tư tưởng nghệ thuật và tài năng của ngườinghệ sĩ. Anh / chị hãy chọn phân tích một vài kết thúc của các tác phẩm văn học đểlàm sáng tỏ ý kiến trên.”“Thái độ, tư tưởng nghệ thuật” của người nghệ sĩ chính là thế giới quan củanhà văn vậy. Thông qua kết thúc tác phẩm đã thể hiện rõ thái độ, tư tưởng của nhàvăn đối với hiện thực cuộc sống, đối với nhân vật. điều đó tạo nên hai tuýp kết thúckhác nhau: có hậu và không có hậu, bế tắc hay mở…Hay như đề thi học sinh giỏi trong những năm trước đây với câu nghị luậnvăn học:“Bằng việc phân tích một số tác phẩm của Nam Cao, hãy làm sáng tỏ nhậnđịnh “có thể nói, vấn đề Đôi mắt là vấn đề cơ bản của chủ nghĩa hiện thực NamCao” (Nguyễn Đăng Mạnh)” <10,35-36>“Vấn đề Đôi mắt” ở đây chính là thế giới quan, là quan điểm, quan niệm củanhà văn về thế giới xung quanh, về hiện thực đời sống xã hội đương thời và về sốphận nhân vật…Vấn đề thứ hai: Chức năng văn học.Lí luận văn học xưa nay thường xác định chức năng văn học trên ba phươngdiện: nhận thức, giáo dục và thẩm mĩ, và coi đó là ba chức năng chủ yếu của vănhọc.Chức năng nhận thức: thế giới văn học luôn mang tới sự hiểu biết vô tậncho con người. Mỗi tác phẩm văn học lớn từ xưa đến nay đều có ý nghĩa như mộtcột mốc đánh dấu bước tiến mới trong lịch sử nhận thức chung của nhân loại. Vănhọc đưa ta tới những chân trời hiểu biết mới, giúp ta hiểu hơn cuộc sống con ngườiGiáo viên thực hiện: NGUYỄN THỊ KIM HUY – Trường THPT Lê Hồng PhongTrang: 10Thuyết lý luận văn học trong bồi dưỡng học sinh giỏi văn THPTtrong hiện tại và cả trong quá khứ, không chỉ ở quê hương đất nước mình mà cả ởnhững xứ sở, dân tộc xa xôi.“Cuộc đời mỗi cá nhân con người luôn bị giới hạn về không gian và thờigian. Văn học có khả năng phá vỡ cái giới hạn tồn tại ấy, giúp cho mỗi cá nhânđộc giả được sống dài hơn, sống nhiều hơn qua cuộc sống của các nhân vật, cácsố phận, tính cách khác nhau trong tác phẩm”.<5,77>. Chính vì vậy mà Angghencho rằng, qua tiểu thuyết của Bandac, ông hiểu được xã hội Pháp nhiều hơn là quacác tác phẩm của các sử gia, các nhà kinh tế cùng các nhà thống kê thời bấy giờ.Và Bandac được mệnh danh là “nhà thư kí trung thành của thời đại”. Còn V.I.Lenin cũng coi sự nghiệp văn học của L.Tolxtoi như là một “tấm gương phảnchiếu thực tế cách mạng Nga”.Đề thi học sinh giỏi Tỉnh môn Ngữ văn lớp 12 năm 2011 – 2012, câu nghịluận văn học 12 điểm cũng bàn về chức năng nhận thức của văn học:Trong tác phẩm Việt Hán văn khảo, Phan Kế Bính (1875 – 1921) có viết:“Ngồi trong xó nhà mà lịch lãm suốt hết các danh lam thắng cảnh trongthiên hạ; xem trên trang giấy mà tinh tường được hết các việc hay, việc dở của thếgian; sinh ở sau mấy nghìn năm mà tựa hồ như được đối diện và được nghe tiếngbàn bạc của người sinh về trước mấy nghìn năm, cũng là nhờ có văn chương cả.”Hãy cho biết ý kiến của anh chị về nhận định trên.Để giải quyết đề này đòi hỏi học sinh phải xác định được vấn đề lí luận vănhọc được đặt ra từ ý kiến của đề là bàn về chức năng nhận thức của văn học. Từ đóđịnh hướng cho học sinh vận dụng các kiến thức văn học của mình để làm rõ ýkiến.Chức năng giáo dục: Chức năng giáo dục của văn học nghệ thuật tức làgiáo dục nhân cách, đạo đức con người. Văn học nghệ thuật có vai trò rất lớn trongviệc xây dựng nhân cách, bồi bổ tư tưởng tình cảm cho con người. Nhà văn khi môtả cuộc sống không thể không xuất phát từ quan niệm, lí tưởng của mình về đạoGiáo viên thực hiện: NGUYỄN THỊ KIM HUY – Trường THPT Lê Hồng PhongTrang: 11Thuyết lý luận văn học trong bồi dưỡng học sinh giỏi văn THPTđức nhân sinh, không thể không nhìn nhận hiện thực từ một lập trường đạo đức,chính trị nhất định nào đó.Những dòng thơ mở đầu Truyện Kiều, đại thi hào Nguyễn Du đã viết:Trăm năm trong cõi người taChữ tài chữ mệnh khéo là ghét nhauTrải qua một cuộc bể dâuNhững điều trông thấy mà đau đớn lòngPhải chăng Truyện Kiều được viết xuất phát từ nỗi “đau đớn lòng” của đạithi hào Nguyễn Du trước “những điều trong thấy” trong “cuộc bể dâu”? Và phảichăng đó chính là nhân tố quan trọng làm nên sức sống trường tồn của TruyệnKiều? Một tác phẩm nghệ thuật ra đời đều xuất phát từ những nỗi niềm trăn trở củangười nghệ sĩ trước cuộc đời. Chỉ có như vậy thì văn học mới có chức năng giáodục cao. Nó sẽ gieo vào lòng người đọc những tình cảm đẹp, góp phần làm phongphú thêm thế giới tâm hồn của con người. Dạy văn vì thế người giáo viên sẽ là cầunối quan trọng dẫn dắt học sinh đi đến với những bài học cuộc sống từ các tácphẩm văn học, từ các nhân vật văn học cụ thể.Chức năng thẩm mĩ: Sáng tạo nghệ thuật là một hoạt động sáng tạo thểhiện toàn vẹn nhất và tuân thủ tự giác nhất “quy luật của cái đẹp”. Do vậy, chứcnăng thẩm mĩ là chức năng xuất phát từ bản chất thẩm mĩ của nghệ thuật.

Đang xem: Lí luận văn học ôn thi học sinh giỏi

Xem thêm: excellent at or excellent in

Xem thêm: Diện Tích Xung Quanh Hình Nón Cụt, Lý Thuyết Hình Nón

Lí dođầu tiên cũng là sau cùng cho sự ra đời và tồn tại của văn học nghệ thuật chính làsự thoả mãn nhu cầu thẩm mĩ của con người.Chức năng thẩm mĩ biểu hiện rõ nét nhất khi tác phẩm văn học đem lại chongười đọc niềm vui, niềm khoái cảm trước cái đẹp của đời sống mà nhà văn khámphá , thể hiện. Tác phẩm văn học là một bức tranh mà cái đẹp của cuộc sống đượckết tinh trong cái đẹp của nghệ thuật.Sécnưsépxki, nhà Mĩ học người Nga cho rằng: “cái đẹp là cuộc sống”.Nhưng cái đẹp cụ thể thì tản mác khắp nơi, tiềm ẩn khắp nơi trong hiện thực muônmàu của đời sống. Chỉ có những nghệ sĩ tài năng mới phát hiện ra được. CònGiáo viên thực hiện: NGUYỄN THỊ KIM HUY – Trường THPT Lê Hồng PhongTrang: 12Thuyết lý luận văn học trong bồi dưỡng học sinh giỏi văn THPTPautopxki thì ví von công việc của nhà văn là quá trình người thợ cần mẫn miệtmài đi tìm những “hạt bụi vàng”lẩn khuất đâu đó trong cuộc sống để tạo ra những“bông hồng vàng nghệ thuật”. Cho nên người đọc tiếp nhận tác phẩm văn học phảiđược nhìn từ góc lăng kính thẩm mĩ, và thông qua đó, người đọc cũng được nângcao về trình độ thẩm mĩ cho chính mình. Văn học chân chính có tác dụng giáo dụcthẩm mĩ cho con người, sẽ định hướng con người hành động và sáng tạo theo quyluật của cái đẹp. Khi nói nghệ thuật làm phong phú thêm đời sống tinh thần củacon người thì cũng có nghĩa là nó giúp cho con người nhạy cảm hơn, tinh tế hơntrong nhận thức và cảm nhận thế giới quanh mình. Hướng dẫn học sinh cảm thụ tácphẩm văn học, biết vui, buồn, đồng cảm hay biết lên án, phê phán một cách tíchcực đó chính là thành công của người dạy văn vậy.Từ những vấn đề Lí luận văn học trên, bản thân người viết trong qua trìnhdạy bồi dưỡng học sinh giỏi đã đưa ra các bảng hệ thống và hướng dẫn học sinh tựsưu tầm một số câu Lí luận hay để dễ nhớ và dễ vận dụng vào bài viết.Hệ thống những câu lí luận văn học theo ba chức năng của văn học :Chứcnăngvăn họcChứcnăngnhậnthứcCâu lí luận văn học-“Ngồi trong xó nhà mà lịch lãm suốt hết các danh lamthắng cảnh trong thiên hạ; xem trên trang giấy mà tinhtường được hết các việc hay, việc dở của thế gian; sinh ởsau mấy nghìn năm mà tựa hồ như được đối diện và đượcnghe tiếng bàn bạc của người sinh về trước mấy nghìnnăm, cũng là nhờ có văn chương cả.”(Phan Kế Bính)- “Mỗi trang sách mở ra trước mắt tôi những chân trờimới” (M.Gorki)Chức-“Văn học là nhân học’ (M.Gorki)Giáo viên thực hiện: NGUYỄN THỊ KIM HUY – Trường THPT Lê Hồng PhongTácphẩmminh hoạMột sốtác phẩmvăn họcViệtNam, mộtsố tácphẩm vănhọc nướcngoài-TruyệnTrang: 13Thuyết lý luận văn học trong bồi dưỡng học sinh giỏi văn THPTnăng- “Mỗi cuốn sách đều là một bậc thang nhỏ mà khi bước Kiều, Tắtgiáo dục lên tôi tách xa dần con thú để đến gần với con người hơn” Đèn, Lão(M.Gorki)Hạc, ChíPhèo, Vợ- “Một tác phẩm thực sự có giá trị phải là một tác phẩmchồng Achung cho cả loài người, nó ca tụng tình thương, lòng bácPhủ…ái, sự công bằng và nó làm cho người gần người hơn”(Nam Cao)- “Văn học chân chính có khả năng nhân đạo hoá conngười”Chức – “Các nhà văn nhân đạo thường gửi vào sáng tác của -Truyệnnăngmình một cách nhìn sâu sắc về con người, cách nhìn này Kiều,thẩm mĩ hướng đến nội tâm và cảm xúc của người đọc” (Voltair)Đọc TiểuThanh- “Cái đẹp không phải ở đôi má hồng của người thiếu nữKí, Đờimà ở đôi mắt của kẻ si tình” (Arixtov)thừa,- “Tác phẩm văn học lớn hấp dẫn người ta bởi cách nhìn Trăngnhận mới, tình cảm mới về những điều, những việc mà ai sáng…cũng biết cả rồi”(Nguyễn Đình Thi)Hệ thống những câu lí luận văn học theo các đối tượng của vănhọc :ĐốiTáctượngCâu lí luận văn họcphẩmcủa vănminh hoạhọcNhà văn -“Nhà văn tồn tại ở trên đời có lẽ trước hết là vì thế: đểlàm công việc giống như kẻ nâng giấc cho những ngườicùng đường tuyệt lộ, bị cái ác hoặc số phận đen đủi dồncon người ta đến chân tường, những con người cả tâm hồnvà thể xác bị hắt hủi và đoạ đày đến ê chề, hoàn toàn mấthết lòng tin vào con người và cuộc đời, để bênh vực chonhững con người không có ai để bênh vực.”(Nguyễn MinhChâu)- “Andrsen đã lượm lặt những hạt thơ trên luống đất củanhững người dân cày, mang về ấp ủ nơi trái tim ông rồigieo vào những túp lều, từ đó lớn lên và nảy nở nhữngGiáo viên thực hiện: NGUYỄN THỊ KIM HUY – Trường THPT Lê Hồng PhongTrang: 14Thuyết lý luận văn học trong bồi dưỡng học sinh giỏi văn THPTbông hoa thơ tuyệt đẹp, chúng an ủi trái tim những ngườicùng khổ.”(Pautopxki)- “Mỗi thi nhân là một con chim hoạ mi đậu trong bóngđêm hoan hỉ hót ca nỗi cô đơn của mình bằng những tiếngngọt ngào.” (Selley)Tácphẩm-“Một tác phẩm thật giá trị phải là một tác phẩm vượt lêntrên bờ cõi và giới hạn; phải chứa đựng một cái gì vừa lớnlao vừa mạnh mẽ, lại vừa đau đớn, phấn khởi. Nó ca tụnglòng thương, tình bác ái, sự công bình. Nó làm cho ngườigần người hơn” (Nam Cao)- “Tác phẩm nghệ thuật chân chính không kết thúc ở trangcuối cùng, không bao giờ hết khả năng kểchuyện.”(C.Aimatov)-“Tác phẩm nghệ thuật sẽ chết nếu nó miêu tả cuộc sốngchỉ để miêu tả, nếu nó không phải là tiếng thét khổ đauhay lời ca tụng hân hoan, nếu nó không đặt ra những câuhỏi hoặc trả lời những câu hỏi đó.”(Belinxki)Ngườiđọc-“Ở nước nào cũng thế thôi, sự cảm thông, sẻ chia giữangười đọc và người viết là trên hết” (Bùi Hiển)Mối-“Nghệ thuật không cần là ánh trăng lừa dối, không nên làquan hệ ánh trăng lừa dối. Nghệ thuật chỉ có thể là tiếng đau khổgiữakia thoát ra từ những kiếp lầm than” (Nam Cao)nghệ-“Văn học và đời sống là những vòng tròn đồng tâm màthuật vàtâm điểm là con người” (Nguyễn Minh Châu)hiệnthực-“Thoát li hiện thực, nghệ thuật sẽ khô héo”(Nam Cao)Sự sáng -“Văn chương không cần đến những người thợ khéo taytạo của làm theo vài kiểu mẫu đưa cho. Văn chương chỉ dung nạpnhà văn được những người biết đào sâu, biết tìm tòi, khơi nhữngnguồn chưa ai khơi và sáng tạo những cái gì chưa có.”(Nam Cao)- “Mỗi tác phẩm phải là một phát hiện mới về hình thức vàkhám phá mới về nội dung.” (Lê-ô-nốp)Giáo viên thực hiện: NGUYỄN THỊ KIM HUY – Trường THPT Lê Hồng PhongTrang: 15Thuyết lý luận văn học trong bồi dưỡng học sinh giỏi văn THPT-“Nhà văn không có phép thần thong để vượt ra ngoài thếgiới này nhưng thế giới này trong con mắt nhà văn phải cómột hình sắc riêng.” (Hoài Thanh)2.3.Kết luận:Kiến thức lí luận văn học vốn mênh mông và khó hiểu. Vậy nên khi dạy bồidưỡng học sinh giỏi giáo viên cần đưa ra bảng hệ thống theo vấn đề cụ thể và yêucầu học sinh tự sưu tầm và vận dụng vào bài nghị luận văn học.Nói thế giới quan của nhà văn được thể hiện trong sáng tác văn học thực sự làmột vấn đề lớn của Lí luận văn học. Tuy nhiên, ở học sinh giỏi, giáo viên hướngdẫn học sinh tìm hiểu thế giới quan của từng nhà văn cụ thể qua một số tác phẩmvăn học, thông qua một số vấn đề cụ thể như: cái kết, đề tài, chi tiết nghệ thuật,kết cấu, giọng văn, hình ảnh nghệ thuật…3. Giải pháp 3: Cách xử lí đề thi học sinh giỏi từ thuyết lí luận văn học.3.1. Khái luận chung:Lí luận văn học là hệ thống các phương pháp luận về nghiên cứu văn học. Líthuyết về lí luận văn học sẽ cung cấp phương pháp cho người đọc tiếp nhận tácphẩm văn học. Đối với học sinh giỏi khi tham dự các kì thi, kiến thức lí luận vănhọc sẽ giúp các em có được định hướng ban đầu khi xử lí đề thi. Đồng thời cũnggiúp các em xác định chuẩn xác vấn đề được đặt ra trong đề bài và giải quyết vấnđề đúng trọng tâm khi viết bài.3.2. Ví dụ minh hoạ:Ví dụ 1. Đề thi chọn học sinh giỏi lớp 12 cấp Tỉnh năm 2011-2012, câu nghịluận văn học như sau:Trong tác phẩm Việt Hán văn khảo, Phan Kế Bính (1875-1921)Giáo viên thực hiện: NGUYỄN THỊ KIM HUY – Trường THPT Lê Hồng PhongTrang: 16Thuyết lý luận văn học trong bồi dưỡng học sinh giỏi văn THPT“Ngồi trong xó nhà mà lịch lãm suốt hết các danh lam thắng cảnh trong thiênhạ; xem trên trang giấy mà tinh tường được hết các việc hay, việc dở của thế gian;sinh ở sau mấy nghìn năm mà tựa hồ như được đối diện và được nghe tiếng bànbạc của người sinh về trước mấy nghìn năm, cũng là nhờ có văn chương cả.”Hãy cho biết ý kiến của anh chị về nhận định trên.Đọc qua nhận định trên, rất dễ để chúng ta thấy được nội dung bàn về chứcnăng của văn chương nghệ thuật, cụ thể nhất đó chính là chức năng nhận thức củavăn học. Văn học luôn mang đến cho người đọc sự hiểu biết vô tận, vượt qua cả sựgiới hạn của không gian và thời gian. Khi xác định được vấn đề trọng tâm này rồithì học sinh chỉ còn việc viết nhanh ra các tác phẩm tiêu biểu sẽ chọn làm dẫnchứng minh hoạ và các luận điểm cơ bản sẽ triển khai trong phần thân bài.Ví dụ 2. Đề thi chọn học sinh giỏi Văn lớp 12 Tỉnh năm 2014-2015 ở câunghị luận văn học như sau:“Cái kết của một tác phẩm văn học có vị trí quan trọng đối với toàn bộ tácphẩm. Nó thể hiện tập trung thái độ, tư tưởng nghệ thuật và tài năng của ngườinghệ sĩ”Anh (chị) hãy chọn phân tích một vài kết thúc của các tác phẩm đã học để làmsáng tỏ ý kiến trên.Với đề này thì yêu cầu học sinh chọn dẫn chứng là kết thúc của một số tácphẩm văn học, nhưng vấn đề cần làm rõ ở đây chính là thế giới quan và sáng tácvăn học của nhà văn. Cách kết thúc tác phẩm văn học thể hiện tập trung thái độ, tưtưởng nghệ thuật và tài năng của người nghệ sĩ. Kết thúc có hậu hay không có hậu?Cách kết thúc đó có đặt ra và giải quyết các vẫn đề mà xã hội luôn quan tâm nhất.Bởi như C.Aimatov đã từng quan niệm: “Tác phẩm nghệ thuật chân chính khôngkết thúc ở trang cuối cùng, không bao giờ hết khả năng kể chuyện.”Ví dụ 3. Đề thi chọn học sinh giỏi cấp Tỉnh lớp 12 năm 2007-2008 với câunghị luận văn học:Giáo viên thực hiện: NGUYỄN THỊ KIM HUY – Trường THPT Lê Hồng PhongTrang: 17Thuyết lý luận văn học trong bồi dưỡng học sinh giỏi văn THPTVì sao có thể nói văn học chân chính có khả năng nhân đạo hoá con người?Liên hệ với thực tế văn học.Khi học sinh đã được trang bị kiến thức cơ bản của Lí luận văn học và đặcbiệt là các chức năng của văn học, thì rất dễ dàng để nhận ra vấn đề trọng tâm màđề yêu cầu làm rõ ở đây chính là chức năng giáo dục của văn học.Ví dụ 4. Đề thi chọn học sinh giỏi cấp Tỉnh lớp 12 năm 2007-2008 với câunghị luận văn học:“Yếu tố quan trọng bậc nhất của truyện ngắn là những chi tiết cô đúc, códung lượng lớn và lối hành văn mang nhiều ẩn ý, tạo cho tác phẩm những chiềusâu chưa nói hết.”Anh (chị) hãy giải thích và chứng minh ý kiến trên.Vấn đề lí luận văn học được đề cập ở đề nghị luận văn học này chính là bànvề yếu tố làm nên sự thành công của tác phẩm văn học. Đó là chi tiết nghệ thuậttrong truyện ngắn. Từ đó học sinh có thể tự tìm chọn các dẫn chứng chi tiết nghệthuật để phân tích làm rõ ý kiến.3.3. Kết luận:Từ lí thuyết đến thực hành là một khoảng cách nói lên sự thành công của cảngười dạy và người học. Khi đi thi học sinh xử lí đề, xác định đúng trọng tâm yêucầu của đề là một việc làm vô cùng quan trọng. Nó như một kim chỉ nam địnhhướng cho cả các bước tiếp theo của bài làm. Nếu bước đầu tiên này sai thì cácviệc làm tiếp theo cũng sẽ vô nghĩa.Dạy bồi dưỡng học sinh giỏi Văn là dạy cho các em kĩ năng xử lí đề nhanh màhiệu quả. Xác định đúng vấn đề lí luận văn học mà đề văn đặt ra là khâu đầu tiênmà cũng là xuyên suốt cả bài viết.Trong quá trình dạy giáo viên cũng cho các em thực hành xử lí với nhiều dạng đềkhác nhau để rèn luyện kĩ năng cũng như sự nhạy bén, linh hoạt trong việc vậndụng thuyết lí luận văn học vào xử lí đề thi học sinh giỏi.Giáo viên thực hiện: NGUYỄN THỊ KIM HUY – Trường THPT Lê Hồng PhongTrang: 18Thuyết lý luận văn học trong bồi dưỡng học sinh giỏi văn THPT4. Giải pháp 4: Cách vận dụng thuyết Lí Luận Văn Học vào bài nghị luậnvăn học của học sinh giỏi.4.1. Khái luận chung:Sự thành công của cả người dạy và người học đều thể hiện ở khâu sau cùng:viết bài nghị luận văn học có vận dụng thuyết lí luận văn học. Một bài văn có vậndụng thuyết lí luận văn học vào sẽ khác hẳn một bài văn viết thông thường. Mộthọc sinh được trang bị kiến thức lí luận văn học viết sẽ hay hơn các học sinh thôngthường khác. Văn phong sẽ uyên bác hơn, thuyết phục hơn và đặc biệt là mangđậm chất văn chương hơn. Giáo viên khi đọc đến những bài văn này sẽ rất dễ dàngđể nhận ra sự khác biệt.Vậy nên, nếu giáo viên chỉ truyền dạy cho các em kiến thức lí luận văn họcmà không dạy kĩ năng vận dụng vào bài viết thì cũng khó thành công. Qua quátrình bản thân tôi dạy bồi dưỡng học sinh giỏi thì đã nhận ra rằng đây là một việclàm khá khó và cần phải học hỏi thêm nhiều kinh nghiệm.Vận dụng thuyết lí luận văn học vào bài nghị luận văn học thực chất là đưacác câu lí luận văn học hay, các lời phê bình bình luận văn học hay vào bài viết củamình. Có thể dẫn vào trực tiếp và nguyên văn, có thể trích từng phần, hay cũng cóthể tóm lược ý chính. Điều quan trọng là học sinh phải biết chọn lọc phù hợp, tiêubiểu và được phân tích để làm sáng tỏ vấn đề trọng tâm mà đề yêu cầu làm rõ.Sau đây là một số ví dụ minh hoạ từ bài viết của học sinh đã vận dụng thuyếtlí luận văn học vào bài văn nghị luận của mình. Tuy chưa hay nhưng đó là bướcđầu cho thấy học sinh đã biết vận dụng.4.2. Ví dụ minh hoạ:Ví dụ 1.Đề: “Văn học nghệ thuật là công cụ để hiểu biết, để khám phá để sángtạo thực tại xã hội”. (Phạm Văn Đồng)Bằng trải nghiệm văn học của mình, anh chị hãy làm sáng tỏ nhận địnhtrên.Mở bài:Nhà phê bình Lê Ngọc Trà từng viết: “Văn học vừa để thưởng thức, vừa đểnhận thức và yêu thương”. Thật vậy, giống như những chiếc lá được thả trôi trêndòng thời gian, văn học nghệ thuật như những con thuyền chở theo những cái hay,cái đẹp của ngôn từ và những cái như “tình yêu khát vọng hay nỗi đau mà nhà văngửi gắm vào hình ảnh, âm thanh của câu chữ”. Văn chương không phải một loàiGiáo viên thực hiện: NGUYỄN THỊ KIM HUY – Trường THPT Lê Hồng PhongTrang: 19Thuyết lý luận văn học trong bồi dưỡng học sinh giỏi văn THPThoa vô hương vô sắc, càng không là những chữ ép khô trên trang giấy nghệ thuật.Văn chương chân chính phải là những nấc thang như để cho người đọc khi khép lạimột trang sách phải được bước lên bậc tiếp theo của con đường đi đến điều tốt đẹpnhất. Chẳng vậy mà đồng chí Phạm Văn Đồng đã khẳng định rằng: “Văn học, nghệthuật là công cụ để hiểu biết, để khám phá, để sáng tạo thực tại xạ hội”.Thân bài:Cuộc đời mỗi chúng ta từ khi sinh ra đã được đắm mình vào trong bầukhông khí của văn học. Từ thuở nằm nôi tâm hồn ta đã được nuôi dưỡng bằngnhững lời ru ân tình tha thiết với những câu ca dao quen thuộc:“Bầu ơi thương lấy bí cùngTuy rằng khác giống như chung một giàn”Chập chững tập đi tập nói ta lại được sống trong giới nghệ thuật thần tiênvới những chàng hoàng tử, những nàng công chúa. Một thiên đường chỉ có tốt đẹpvà yêu thương nở ra trong tâm hồn ta từ thuở ấy. Lớn lên, ta được đến trường đượctiếp xúc với sách vở và càng thấm nhuần hơn giá trị của văn chương, nghệ thuật.Không phải ngẫu nhiên mà đại văn hào Max-xin-got-ki của nước Nga xa xôi, đứacon yêu quý của dòng sông Vôn-ga lại nói rằng: Sách mở ra trước mắt tôi nhữngchân trời mới”. Cuộc đời của nhà văn ấy, một tuổi thơ không có tuổi thơ, mà chỉ cónước mắt và đòn roi và những bất hạnh ê chề. Không có ai bầu bạn ngoài nhữngcuốn sách. Thế nên ngay từ thuở thiếu thời Max-xin-got-ki đã nhận ra giá trị khôncùng của sách, đặc biệt là sách văn học. Phải đến với những trang sách của “thờithơ ấu” và “những trường học đại học của tôi” ta mới cảm nhận hết được nhữngtình cảm thiêng liêng của nhà văn. Qua từng trang sách M. Gotki từng bước nhậnra đời mình cần những gì và phải làm những gì. Cứ khép lại mỗi cuốn sách, ta nhưkhám phá hết một khoảng trời và đến cuốn khác một thế giới mới nữa lại mở ra.Vậy nên, ta mới hiểu sao Phạm Văn Đồng lại viết : văn học là công cụ để hiểu biếtvà khám phá.Giáo viên thực hiện: NGUYỄN THỊ KIM HUY – Trường THPT Lê Hồng PhongTrang: 20

Xem thêm bài viết thuộc chuyên mục: Luận văn